නිසි ලෙස රැකගන් ගව රැුළ
ත්රිපිටක දේශනාවන් අතර ශ්රාවකයා හට වඩාත් පහසුවෙන් ධර්මය අවබෝධ වන සේ උපමා භාවිතයෙන් ධර්මය දේශනා කිරීමට තථාගත බුදුපියාණන් වහන්සේ උත්සාහ ගත් අවස්ථාවන් රැුසක් හමුවේ. එම දේශනාවන් අතරදී වඩාත් සරළව හා සමීප උපමා භාවිතයන්, වඩාත් පහසුවෙන් ශ්රාවකයාට ධර්මය අවබෝධ කරලීමට උපකාර වී ඇති බව පෙනේ.
මජ්ක්ධිම නිකායේ, මූලපණ්ණාසකයේ එන මහා ගෝපාලක සූත්රයද, තථාගතයන් වහන්සේ එබඳුම උපමා භාවිතයෙන් ධර්මය දේශානා කළ අවස්ථාවක් සේ පෙන්වා දිය හැකිය.
එම සූත්රයට අනුව අංග එකොළහනික් යුක්ත නොවන ගොපල්ලා ගවයන් පරිහරණයට, පාලනයට නුසුදුසු බව පෙන්වා දෙයි.
ඒකාදසහි භික්ඛවේ අංගෙහි සමන්නාගතෝ ගොපාලකේ අභබ්බො ගොණං පරිහරිතුං, ඵාතිකත්තුං කතමෙහි ඒකාදසහි. (බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 526 පිට*
මහනෙනි, අංග එකොළහකින් යුතු නොවන ගොපල්ලා විසින් ගවයන් පරිහරණය කරන්නට, පාලනය කරන්නට, එම ගවයන්ගේ ගහනය වැඩි දියුණු කරන්නට සුදුසු නොවන්නේය. කවර අංග එකොළහකින්ද යත්.
1. න රූපඤ්ඤු හොති.
ගවයන් පාලනය කරන්නා, එනම් ගෝපාලකයා ගවයන්ගේ රූප ස්වභාවය පිළිබඳව මැනවින් අවබෝධ කර ගත්තෙකු විය යුතුය. එසේ විය යුත්තේ තම ගවයන් දුටු පමණින් හඳුනා ගැනීමටත් ඔවුන් සලකුණු කර ගැනීමටත් ඔවුන්ගේ ස්වභාවය උපකාර වන බැවිනි. රූප ස්වභාවය නොදන්නේ නම් ඔහු අදක්ෂයෙකි මන්ද, වෙනත් ගව රැුළක් හා එක් වුණු ගවයෙක් වේ නම් එම ගවයා තමන්ගේ එකෙකැයි දැන හඳනා ගැනීමේ හැකියාව ඔහු සතු විය යුතුය. එමෙන්ම එම ගවයන්ගේ සවභාවයද මැනවින් වටහා ගත යුතුය. ප්රචණ්ඩ වූ ගවයන් වගේම එළදෙනුන්, වසු පැටියන්, ගැබ්බරවූ එළ දෙනුන් පිළිබඳව මතකයේ තබා ගැනීම වැදගත්. උදෑසන ගාලින් පිට කරන ගව රැුළ සවස නැවත ගාල් කරන විට යම් වටෙක ගවයෙකුගේ ඌණතාවයක් පෙන්නුම් කෙරේනම් ඒ කුමන ගවයාද යන්න වටහා ගැනීමේ හැකියාව ඇත්තේ ගවයන් පිළිබඳව රූප ස්වභාවය දන්නේ නම් පමණි. එසේ හෙයින් යම් ගොපල්ලෙක් න රූපඤ්ඤූගොති - රූප ස්වභායව නොදන්නේ - නම් ඔහු ගව පාලනයට කිසි සේත් සුදුසු වන්නෙක් නොවේ. ඔහුගේ ගව රැුළෙහි පිරිහීමක් මිස වර්ධනයක් නොපෙනේ.
2. න ලක්ඛණ කුසලො හොති.
ඒ ඒ ගවයන්ගේ විශේෂ ලක්ෂණ දැකිය නොහැකි ගවපාලකයා ද අදක්ෂයෙකි. විශේෂ ලක්ෂණනම්. ගවපාලකයා ගවයන් ගේ චර්යාවන් පිරික්ෂා බැලිය යතුය. චණ්ඩ බව සැර පරුෂ බව, රෝගීබව, දැන හඳුනා ගැනීම හා එහි යම් වෙනසක් පෙනේ නම් ඒ කෙරෙහි තම අවධානය යොමු කිරීම ගව සම්පත රැුක ගැන්මට හේ සමත් වෙයි. එසේ නොවන්නේ නම් ඔහු ලක්ෂණ කෞෂල්යය හෙවත් ලකුණු දැන හඳුනා ගැනීමෙහි අසමර්ථයෙකි. නිපුණ නොවූවෙකි.
න අසාටිකං සාටෙතා හොති.
බොහො විට ගවයන්ගේ සිරුරු තුළ හට ගන්නා තුවාල නිසා ඒවයෙහි පණුවන් බිජු දැමීමත් ඒවා මේරීමෙන් පසු පණුවන් හටගැන්මත් සිදුවන බව ගවයන් පිළිබඳ තතු දන්නන් හට පැහැදිලි කළ යුතු නොවේ. එසේ වෙතත් යම් ගෝ පාලකයෙක් මෙම ඉහඳ පණුවන් පිළිබඳව මනා සෙවීමෙන් තොර වූ විට නිරෝගී ගවයෙකු ඇති කර ගත හැකි නොවේ. එය ක්රමයෙන් තම ගව සම්පතෙහි විනාශය සඳහා හේතු වන්නකි.
න වණං පටිච්ඡුාදෙතා හොති.
ගවයන්ගේ ශරීර වල ඇති වන තුවාල වලට නිසි ලෙස බෙහෙත් ගල්වා සුව කිරීම දක්ෂ ගව පාලකයෙකුගේ ලක්ෂණයකි. එසේ නොවන අදක්ෂ ගව පාලකයා තම ගව සම්පත රෝගී වන්නට ඉඩ හැරීමෙන් දිනෙන් දින තම ගව සම්පත අවම කර ගනී.
න ධූමං කත්තා හොතී
විශේෂයෙන් ගවයන් ගැවසෙන ස්ථානයන්හි මදුරු කැළ බොහෝ වන නිසා රාත්රියේ දී- ගොම්මනේදී- නිසි ලෙස දුම් දෙන්නට කටයුතු කළ යුතුය එවිට ගව ගහණය අසළින් ඈතට මදුරුවන් පලවා හැරිය හැක. මදුරු උවදුර නිසා පීඩා විදින ගවයන් හට අදක්ෂ ගව පාලකයා නිසි ලෙද දුම් දෙන්නට අසමත් නම් ඔහු ( න ධුමං කත්ථාහොති * ගවයන්ගේ නිරෝගි බව හා පිරිපුන් බව අහිමි කරගනී.
න තිත්ථං ජානාති
ගවයන් රැුකීමෙදී නිසි කලට ගවයන් හට ජලය ලබා දීමත් ඔවුන් පිරිසිදු කිරීමත් කළ යුතු වේ. ඒ සඳහා බොහෝ විට ගලන ජලයකට ගවයන් බැස්සවීමේදී තොටුපළ දැන සිටීම වැදගත් වේ. නිවැරදි තොටකින් දියට යොමු නො කළහොත් ජලයෙන් උවදුරු වීමට එයම හේතුවක් වෙයි. මෙහිම (මජ්ක්ධිම නිකායේ මූලපණ්ණාසකයේ* චූල ගෝපාලක සූත්රය තොටුපල නිසි ලෙස නොදැන ගවයන් එතෙර කළ ගවපාකයකු තම ගවයන් විනාශ කර ගත් අයුරු පෙන්වා දී තිබේ. එසේ හෙයින් තොට නොදන්නා ගව පාලකයා තම ගවයන් අනතුරට හෙලයි.
න පීතං ජානාති.
ගවයන් දිය බිව් නොබිව් බව නොදැනීම ද අදක්ෂ ගව පාලකයෙකුගේ ලක්ෂණයක් වෙයි. ප්රමාණවත් පරිදි ජලය ලබා දී ගවයන් සුවපත් කළ යුතුය. ශක්ති සම්පන්න ගවයන් මෙන්ම දුර්වල වූවන් හටද ප්රමාණවත් පරිදි ජලය ලැබීමෙන් ශරීර ශක්තිය හා පෝෂණය ඉහල නංවා ගත හැකි අදක්ෂ ගව පාලකයා ඒ බැවි නොසලකා කටයුතු කරයි නම් ඔහුගේ ගව සම්පත නීරෝගී නොවේ.
න වීථිං ජානාති
ගවයන් දක්කාගෙන යාමේදී යායුතු හා නොයා යුතු මග නිසි ලෙස දැන සිටිය යුතුය. නිසි පරිදි තෘණ ආදී දේ ඇති තැන් පිළිබඳ අවබෝධය තිබිය යුතුය. එසේ නොමැති අදක්ෂ ගව පාලකයා තමාත් ගවයනුත් වෙහෙසට පත්කරයි.
න ගෝචර කුසලෝ හෝති
ගොදුරු බිම් පිළිබඳ මනා අවබෝධයක් ඇති ගව පාලකයා තම ගවයන්ට පිරිසිදු හා පෝෂණීය තණ කෑමට දෙයි. එමෙන්ම උවදුරු රහිත ගොදුරු බිම් හඳුනා ගනී. එය දක්ෂ පොල්ලකුගේ ලක්ෂණයයි.
අනවසේස දෝහීච හොති.
ඉතිරි නොකොට සියළු කිරි දෙවීම අදක්ෂ ගවපාලකයකුගේ ලක්ෂණයයි. ඔහු පැටවුන් හට ඉතිරි නොකොට සියළු කිරි දොවන්නනේ නම්, ගව රැුළෙහි වර්ධනයට අවශ්ය පැටවුන් නීරෝගිවත් පෝෂනීයවත් නොවැඬේ.
යෙ තෙ උසභා ගො පිතරො ගොපරිනායකා තෙ න අතිරෙක පූජාය පූජෙතා හොති.
ගව පීතෘන් එසේත් නැතිනම් ගව සම්පත වැඩි කරන්නට සමත් දෙනුන් ගැබ් ගන්වන්න සමත්, ශක්තියෙන් යුක්ත, නිරෝගී ගවයන් හඳුනා ඔවුන්ට අමතර වශයෙන් පෝෂනය අදෙසා දෙන ආහාර ලබා දෙමින් කටයුතු නොකරන ගව පාලකයා තම ගව සම්පත සඳහා නිරෝගි පැටවුන් නොලබයි.
තථාගතයන් වහන්සේ මෙම අදක්ෂ ගොපල්ලාගේ ලක්ෂණ ඇසුරින් ගැඹුරු හා විස්තරාත්මක ධර්මයක් භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙත දේශනා කරන සේක. අදක්ෂ ගොපල්ලා මෙන්ම අදක්ෂ වූ ශ්රාවකයාද ලක්ෂණ එකොළහකින් යුක්ත වන්නේ නම් ඔහු තුළ අධ්යාත්මික පරිහානියක් මිස දියුණුවක් නොපෙනේ. එම ලක්ෂණ එකොළහම මේ නමින් ම හඳුන්වා ඇතත් තථාගතයන් වහන්සේ ඒ එකිනෙකක් ධර්ම න්යායයෙන් විස්තර කරන්නේ අවබෝධයේ පහසුව ඇති වන අයුරිනි.
මහණෙනිඕ එපරිද්දෙන්ම ධමෟ එකොළොසකින් යුක්තවූ මහණ තෙම මෙ‘ ශාසනයෙහි වැඩීමටදඕ දියුණුවටදඕ විපුල බවටද පැමිණෙන්ට සුදුසු නොවෙයි. කවර එකොළොසකින්ද යත්_ූ මහණෙනිඕ මෙ‘ සස්නෙහි මහණතෙම රූප නොදන්නේවෙ‘දඕ ලක්ෂණ නොදන්නේවෙ‘දඕ පණුබිජු ඉවත්නොකරන්නේ වෙ‘දඕ ත2වාල නොවසන්නේ වෙ‘දඕ දුම‘ නොඅල්ලන්නේ වෙ‘දඕ තොටුපල නොදනීදඕ බොන ලද්ද නොදනීදඕ වීථිය නොදනීදඕ ගොචරයෙහි අදක්ෂ වෙ‘දඕ ඉතිරි නොකර දොවන්නේ වෙ‘දඕ බොහෝ රාති1 දන්නාවූඕ පැවිදිවී බොහෝ කල් ගිය යම‘ ඒ ස්ථවිර භික්ෂූහු වෙත්දඕ ඔවුන්ට අන්යයන්ට වැඩිවූ පූජාවෙන් නොපුදන්නේ වෙ‘ද.(බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 527 පිට*
එයද මේ කරුණු එකොළහ ම ගෙන විස්තර කරන්නේ ආර්යය ශ්රාවකයා තුළ නිවන් අවබෝධ කර ගැනීමට ඇතිකර ගත යුතු සැබෑ මග දැන ගත යුත්තේ කෙසේදැයි දක්වමිනි.
එම කරුණු එකිනෙකක් වශයෙන්
න රූපඤ්ඤු හොති.
න ලක්ඛණ කුසලො හොති.
න අසාටිකං සාටෙතා හොති.
න වණං පටිච්ඡුාදෙතා හොති.
න ධූමං කත්තා හොතී
න තිත්ථං ජානාති
න පීතං ජානාති.
න වීථිං ජානාති
න ගෝචර කුසලෝ හෝති
අනවසේස දෝහීච හොති.
යෙ තෙ භික්ඛු ථෙරා රත්තඤ්ඤු චිරපබ්බජිතා, සංඝපීථරො, සංඝපරිනායකා, තෙ න අතිරෙක පූජාය පූජෙතා හොති.
මහණෙනිඕ මහණතෙම කෙසේ නම‘ රූප නොදන්නේ වෙ‘ද/ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයේ මහණ තෙම යම‘ කිසි රූපයක්වෙයි නම‘ ඒ සියලු රූපය සතර මහාභ?ත රූපයන් හා සතර මහා භ?තයන් නිසා පවත්නා රූපයයි ඇති සැටියෙන් නොදනීදඕ මහණෙනිඕ මෙසේ වනාහි මහණ තෙම රූප නොදන්නේ වෙයි. (බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 529 පිට*
මෙම කරුණ විස්තර වශයෙන් සලකතොත් පැහැදි කරන්නේ. යම් ශ්රාවකයෙක් මේ රූපයන් නිසා මුලා වූවේ රූපයෙහි යථා ස්වභාවය නොදකී පෙණ පිංඩූපමං රූපං යනුවෙන් දක්වන්නේ රූපය පෙණ පිඩක් සේය. විසිතුරු ලෙස නෙත රවටන ලෙස දකින්නා වූ රූපය හට ගන්නේ පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ යන සතර මහා භූතයන්ගෙනි. එයම උපාදාය රූප ලෙසත් අභිධර්මයේ උගන්වා ඇත්තේ සියළු රූප දැරීමේ හැකියාව මෙම භූත රූපයන් විසින් උරුම කර ගන්නා බැවිනි. එසේනම් යමෙක් යම් රූපයක් දැක එය, මලක්, ගසක්, මිනිසෙක් ගැහැණියක්, ගවයෙක්, සුණඛයෙක් ලෙස දකීනම් එහි සිදුවන්නේ සම්මුතිය දැකීම මිස. යථාස්වභාවය දැකීම නොවේ. මේනිසාම න රූපඤ්ඤූ හොති යනුවෙන් දක්වන්නේ එයයි. සම්මුතිය පමණක් දැකීමෙන් රූපය ඇති සැටියෙන් නොදැකීමයි. එසේ හැකියාව නොලබන්නා මේ ශාසනයෙහි අභිවෘද්ධියක්, දියුණුවක්, වැඞීමක් ලබන්නට නොහැකි අදක්ෂයෙක් වන බව මින් පැහැදිලි වෙයි.
න ලක්ඛණ කුසලො හොති.
යමෙක් කුසල් හා අකුසල් ලක්ෂණ මැනවින් හඳුනා ගන්නට අසමත් වේනම් ඒ ලක්ෂණ කුසලතාවය නොමැති කමිනි. මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ විසින් ලංකාගමනයෙන් පසු දෙවන දිනයේ දී රජතුමා ඇතුළු පිරිසට දේශනා කළ බාල පණ්ඩිත සූත්රයද කුසල් හා අකුසල් හඳුනා ගැනීම සඳහා රජතුමන් හට මග පෙන්වීමක් ලබා දීමට කළ දේශනාවකි. මෙහි ලක්ෂණ නොදන්නා බව යනුවෙන් දක්වා ඇත්තේ ද බාලයකු ලෙසින් කරනු ලබන පවිටු චේතනා මුල් වු ක්රායවන් හි අයහපත් විපාකයත්, කුසල චේතනාවන්හි යහපත් විපාකයත් නොදැකීමේ හැකියාවයි. එයද ආර්යය ශාසනයෙහි දියුණු පිණිස හෙතු නෙවන්නකි. මෙයම මිච්චා දිටඨියයි.
න අසාටිකං සාටෙතා හොති.
අදක්ෂ ගවපාලකයා මැස්සන් විසින් දමන ලද බිජු ඉවත් නොකිරීම නිසා ඉහඳ පණුවන් ගැවසෙන්නට ඉඩ හරින්නාක් මෙන් ශ්රාවකයාද තමන්ගේ සිත තුළට පැමිණි, කාම සංකල්පනා, ව්යාපාද සංකල්පනා, විහිංසා සංකල්පනා ඉවසන්නේ නම් එම කල්පනාවන් ඔස්සේ දියුණු වන සිත විසින් කාමයෙන් ව්යාපාදයෙන් හිංසාවෙන් යුතු මිත්යා සංකල්පනා සිත තුළ ඉහඳ පණුවන් සේ ඔඩු දුවනට ඉට හැරීමක් වන්නේය. තම සිත තුළ නැගෙන කාම කල්පනාවන් - වස්තුකාම, ක්ලේෂ කාම- දුරු කිරීමට වැයම් නොකරන තුරාවට දියුණුවක් නොපෙනේ. එමෙන්ම ව්යපාදය සේම හිංසන කාමයත් සිත සකස් කරන්නට ඉඩ නොදෙන ලාමක කල්පනාවන් වේ. එම කල්පනාවන්ගෙන් යුක්ත වන්නේනම් එම ශ්රාවකයා තුළ දියුණුවක් වර්ධනයක් දැකිය නොහැක.
න වණං පටිච්ඡුාදෙතා හොති.
නිසි පරිදි තුවාල දැක නිසි ප්රතිකාර කිරීමෙන් ගවයාගේ සුව සම්පත රැුක ගත හැක්කා සේම, ඇස, කන, නාසය, දිව ශරීරය කියන්නා වූ පංචද්වාරයන්ගෙන් ගන්නා වූ අරමුණු හේතුවෙන් හා ඒවා ආතම දෘෂ්ඨියෙන් දැකීමෙන්. ක්ලේස උපදවා ගැනීම වණ -තුවාල- වසා ගැන්මට තැත් නොකිරීම හා සමානය. රූපය, වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාන යන පංච උපාදානාස්ඛන්දයන් හේතුවෙන් උපදින ක්ලේෂ ධර්මයන් හේතුවෙන් එයම සුභ ලෙස දකිමින් කටයුතු කරයි.
ඕමහණෙනිඕ කෙසේ නම‘ මහණතෙම ත2වාල නොවසන්නේවෙ‘ද/ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයෙහි මහණ තෙම ඇසින් රූප දැක ශ2භ වශයෙන් ගන්නේ වෙයිදඕ ඉතාහොක්ෂ යයි ගන්නේ වෙයිදඕ යමක් හෙත2කොටගෙණ ඇසින් අසංවරව වසන්නහුට දැඩි ලොභය හා දොම‘නස යන ලාමක වූ අක2සල ධමෟයෝ රැුස්වන්නාහුදඕ ඒ ඇස සංවර කරගැනීමට නොපිළිපදියිදඕ ඇස නොරකියිදඕ ඇස සම‘බන්ධයෙන් සංවරයට නොපැමිණෙයිදඕ (බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 529 පිට*
ඇස සේම සියළු ඉන්ද්රියන් නොරැුකීම, සංවරභාවයට පමුණුවා නොගැනීම ශරීරයේ ඇති වූ තුවාල නොවැසීම හා සම වන්නේය. ඒ තුවාල නිසි කලට ප්රතිකාර නොකිරීම නිසා ඔඩු දිවීම නිසා සියළු කාමාසවයන් ගේ වඞීමට හේතුවේ. එය අදක්ෂ ගවපාලකයා නිසි කල වණ නොවසා කටයුතු කළා සේම යම් ශ්රාවකයෙක් විසින් තම ඇස කණ නාසය දිව ශරීරය ආදී ඉන්ද්රියන් නිසි ලෙස නොරකින්නේ ඉන් ඔහු තුළ අභි වෘද්ධියක් දක්නට නොහැකි වන්නේය.
න ධූමං කත්තා හොතී
යම් ශ්රාවකයෙක් විසින් තමා උගත් පරිදි, තමන් ඇසු පමණින්, තමන් වැඩූ පමණින් යම් ධර්මයක් අණුන් උදෙසා විස්තර වශයෙන් පැහැදිලි කර නොදෙන්නනේ නම් ඔහු දුම් නෙදන ගව පාලකයා තම ගවරැුළේ අභිවෘද්ධිය නොදකිනා සේ අභිවෘද්ධියකට නොපැමිණේ.
න තිත්ථං ජානාති
යමෙක් තීර්ථය (තොටුපළ* නෙදන්නේ කෙසේද
මහණෙනිඕ මහණතෙම කෙසේනම‘ තොටවල් නොදන්නේදඕ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයෙහි මහණතෙම බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇතිඕ උගත් ආගම ඇතිඕ දහම‘ දරන්නාවූඕ විනය දරන්නාවූ මාතෘකා පාලි දරන්නාවූ යම‘ ඒ භික්ෂුූහු වෙත්දඕ ඔවුන් වෙත කලින්කල පැමිණඕ *ස්වාමීනිඕ මෙය කෙසේදඕ මෙ‘ පදයාගේ අථෟය කවරේදැ*යි නොවිචාරයිදඕ නැවත නැවත නොවිචාරයිදඕ ඒ ආයුෂ්මත්හු ඔහුට අප1කට කාරණය ප1කට කර නොදෙත්දඕ නොයෙක් සැක කටයුත්තන්හි සැක දුරු නොකරත්දඕ මහණෙනිඕ මෙසේ වනාහි මහණතෙම තොටවල් නොදන්නේ වෙයි.(බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 529 පිට*
යම් ශ්රාවකයෙක් තමන්ට වඩා ශීල වෘද්ධ, තපෝ වෘද්ධ, ගුණ වෘද්ධ වු බහුශෘතයන් වෙත එළඹ ධර්මය පිළිබඳව මෙසේ නොවිමසන්නේ ද? ඉද භන්තෙ කථං? ස්වාමීනි මේ කුමක් ද? ඉමස්ස කො අත්ථො ති? මෙහි අර්ථය කුමක්ද යනුවෙන් නපරිපුච්චති, න පරිපඤ්ඤහති ප්රශ්න කරන්නේ නැත්නම් නැවත නැවතත් වමසන්නේ නැත්නම් ඔහු තුළ අභිවෘද්ධියක් දියුණු නොවේ. වැඞීමක් ඇති නොවේ. ශෘසනයේ බහුශෘත භාවය යනු වැසණු තැන් විවර කොට බැලීමටත්, නොදත් දේ මැනවින් උගෙනීමටත්, උගත් දේ වඩ වඩාත් තහවුර කර ගැනීමටත් ඉවහල් වන්නකි එසේ හෙයින් නිරන්තරයෙන් බහුශෘතයන් ඇසුරු කිරීම අභිවෘද්ධිය පිණිස හේතු වන්නකි.
න පීතං ජානාති.
දිය පිපාසයක් ඇත්තකු දිය සොයා යන්නා සේ තථාගත ධර්මය පිළිබඳ පිපාසයෙන් යුත්ත වූවෙකු තථාගත ධර්මය දේශනා කරන විට අසන විට ඒතුළින් ප්රිතියක් සතුටක් ලබන්නේ නම් ඔහු, ගවයන් දිය බිව් බව දන්නා ගව පාලකයෙක් සේ වෙයි. යමෙක් තුළ ධර්මය ඇසිමෙක් කිසිදු සතුටක් පරිපූර්ණබවක්, පිනායාමක් ඇති නොවන්නේ නම් අසම්පූර්ණ ලෙස ගවයන් ට දියදුන් අදක්ෂ ගව පාලකයෙක් සේ ඔහු තුළ දියුණුවක් දැකිය හැකි නොවේ. ධර්මය ඇසීම කෙරෙහි ආසක්ත වීම, එම ධර්මය මාගේ ජීවන පැවැත්ම යහපත් කර ගැනිම සඳහා හේතු වේවා යන පැතුම යමෙකුට වෙනම් ඔහු ධර්ම පිපාසයෙන් පෙලෙන්නෙකි. ඔහු දහම් තොටට බැස සිත් සේ දහම් රසයෙන් පිපාසය සිඳුවන්නා සේ ධර්මයෙන් සැනසුම ලබයි.
න වීථිං ජානාති
සම්බුද්ධ ශාසනය තුළ නිවන පෙන්වන්නේ ආර්යය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයෙනි. යමෙක් මෙකී ආර්යය අෂ්ඨාංගික මාර්ය, චතුරාර්යය සත්ය නොදකීනම් ඔහු නිවැරදි මග දන්නෙක් නොවේ. ආර්යය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය සීල,සමාධි, පඥා යන ත්රි ශික්ෂාවෙන් යුතු වූ මගයි. විමුක්තිය අපේක්ෂා කරන විමුක්ති කාමී ආර්යය ශ්රාවකයා විසින් මෙම ආර්යය මාර්ගය නිවැරදි ලෙස දැකිය යුතුය.
සම්මා දිටඨි - චතු සච්ච සම්මා දිට්ඨි හා කම්මස්ස්කථා සම්මා දිටඨි
සම්මා සංකප්ප - නෙක්කම්ම සංකප්ප, අව්යාපාද සංකප්ප, අවිහිංසා සංකප්ප.
සම්මා වාචා - මුසාවාදා වේරමණි, පරුසාවාචා වේරමණී, පිසුණා වාචා වේරමණී,
සම්පප්පලාපා වේරමණි
සම්මා කම්මන්ත - පාණාතිපාතා වේරමණී, අදින්නාදානා වේරමණි, කාමේසු මිච්චාචාරා වේරමණි,
සම්මා ආජීව - වැරදි ජීවන වෘත්තියෙන් වෙන්ව යහපත් ජීවන ක්රමයක් ගොඩ නගා ගැනීම.
සම්මාවායාම - උපන් අකුසල් ප්රහාණයට, නූපන් අකුසල් නො ඉපදවීමට, නූපන් කුසල් උපදවා ගැනීමට, උපන් කුසල් වැඩි දියුණු කිරීමට වෑයම් කිරීම.
සම්මා සති. කායානු පස්සනා, වේදනානු පස්සනා, ධම්මානුපස්සනා, චිත්තානුපස්සනා යන සතර සති පට්ඨානයෙන් යුතු වීම.
සම්මා සමාධි ප්රථමධ්යාන ආදී ධ්යාන අංගයන් වැඩි දියුණු කිරීමට උත්සාහ කිරීම හා උපදවා ගැනීම යන මෙම ආර්යය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ලෞකිකව හා ලෝකෝතරව දියුණු කර ගැනීමට යමෙක් නොදන්නේ නම් හේ වීථිය නොදන්නා නොදක්නා ශ්රාවකයෙකි.
න ගොචර කුසලො හොති
ශාසනයෙහි ගොදුරු බිම නිසි ලෙස හඳුනා ගත යුතු වන්නේ ඉන් ලබා ගන්නා ධ්යානාංගයන් විමුක්තිය පිණිස හේතු වන බැවින. ඒ ගොදුරු බිමනම්. සතර සතිපට්ඨානයයි. ධ්යානාධිගමය පිණිස හේතුවන කමටහනක් සේ වැඩිය යුතු වූ මෙම සතර සිතපට්ඨානය නොදන් ශ්රාවකයා ගොදරු බිම නොදන්නෙකි ඔහු වෙත අභිවෘද්ධියක් නොපෙනේ.
අනවසේස දොහි හොති
ඉතිරි නොකොට දොවන ගව පාලකයා ගවයන් රැුක්මෙහි අදක්ෂ වන්නා සේම ඉතිරි නොකොට දොවන ශ්රාවකයා ද ශාසන බ්රහ්ම චරියාවෙහි අදක්ෂ වෙයි. ඉතිරි නොකොට දොවන ශ්රාවකයාගේ ලක්ෂණයනම් ප්රත්යයහෙි පමණ නොදන්නා බවයි. තම යැපීමේ පමණ කුමක් දැයි නොදන්නේ නම් ඔහුගේ ආශ්රවයන් හි වැඞීමක් විනා ධ්යානාංගයන් හි වැඞීමක් නොපෙනේ. සිව්පසය පමණ දැන පිළිගැනීම, සරළ බව සැහැල්ලූ දිවි පැවැත්ම, භෝජනයෙහි පමණ දන්නා බව ආර්යය ශ්රාවකයකු තුළ තිබිය යුතු අනිවාර්යය අංගයක් වන්නේය. යමෙක් වෙත මේ හුරුව පළ පුරුද්ද නොමැත්තේ නම් ඔහු ඉතිරි නොකොට දොවන්නනෙකි.
න අතිරෙක පූජාය පූජෙතා හොති.
මහණෙනි මහණතෙම බොහෝ රාත්රි දන්නාවූඕ පැවදිව බොහෝ කල් ගියාවූ සංඝපීතෘවූ සංඝනායකවූ යම ඒ ස්ථවිර භික්ෂුහු වෙත්දඕ ඔවුන් විශෙෂ පූජාවෙන් කෙසේ නොපුදන්නේවෙ‘ද/ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයෙහි මහණතෙම බොහෝ රාත1ි දන්නාවූඕ පැවිදිව බොහොකල් ගියාවූඕ සංඝපීතෘවූඕ සංඝනායකවූ යම‘ ඒ ස්ථවිර භික්ෂූහු වෙද්දඕ ඔවුන් කෙරෙහි ඇති තැනද නැති තැනද මෛත1ී සහගත කායකමෟ නොපවත්වයිදඕ ඇතිතැනද නැතිතැනද මෛත1ී සහගත වාක් කමෟ නොපවත්වයිදඕ ඇතිතැනද නැතිතැනද මෛත1ී සහගත මනොකමෟ නොපවත්වයිදඕ මහණෙනිඕ මෙසේ වනාහි මහණ තෙම බොහෝ දේ දන්නාවූඕ පැවිදිවී බොහෝ කල් ගියාවූඕ සංඝපීතෘවූ සංඝනායකවූ යම‘ ඒ ස්ථවිර භික්ෂුහු වෙත්දඕ ඔවුන් විශේෂ පූජාවෙන් නොපුදන්නේ වෙයි.
චිර රාත්රඥවූ බහුශෘත වූ සංඝ පීතෲන් වහන්සේලා කෙරෙහි ගෞරව සම්පයුක්තව කෙරෙන විශේෂ පූජාවන් ශාසන චිරස්තිතිය පිණිස ඉවහල් වේ. මෙසේ යම් ශ්රාවකයෙක් වෙතින් නිසි පරිද එම පූජාවන් නොවන්නේ නම් ඔහු තුළ අභිවෘද්ධියක් නොපෙනේ.
තථාගතයන් වහන්සේ එකොළොස් ආකාර වූ මෙම කරුණු දක්වා අදක්ෂ ගවපාලකයා මෙන්ම අදක්ෂ ආර්යය ශ්රාවකයාද තම දියුණුව නොදක්නා බවත් අභිවෘද්ධියක් නොදක්නා බවත් පෙන්වා දෙමින් යහපත් වූ අභිවෘද්ධි දායක ශාසනික බ්රහ්ම චර්යාවක ස්වභාවය මහා ගෝපාගක සූත්රයෙන් පෙන් දී වදාල සේක. එමෙන්ම මෙම සූත්රයේම ඉදිරිය තුළ දක්ෂ ගෝපාලකයා ලක්ෂණ එකොළසෙහි දක්ෂ වෙමින් තම ගවයන්ගේ දියුණු, වර්ධනය දක්නා පරිද්දෙන්ම දක්ෂ වූ ආර්ය ශ්රාවකයා තම අධිගමය ආකාර එකොළසකින් යුතු වූ ලක්ෂණ දියුණු කිරීම තුලින් සාධනය කර ගන්නා බව පේනාවා වදාළහ.
ත්රිපිටක දේශනාවන් අතර ශ්රාවකයා හට වඩාත් පහසුවෙන් ධර්මය අවබෝධ වන සේ උපමා භාවිතයෙන් ධර්මය දේශනා කිරීමට තථාගත බුදුපියාණන් වහන්සේ උත්සාහ ගත් අවස්ථාවන් රැුසක් හමුවේ. එම දේශනාවන් අතරදී වඩාත් සරළව හා සමීප උපමා භාවිතයන්, වඩාත් පහසුවෙන් ශ්රාවකයාට ධර්මය අවබෝධ කරලීමට උපකාර වී ඇති බව පෙනේ.
මජ්ක්ධිම නිකායේ, මූලපණ්ණාසකයේ එන මහා ගෝපාලක සූත්රයද, තථාගතයන් වහන්සේ එබඳුම උපමා භාවිතයෙන් ධර්මය දේශානා කළ අවස්ථාවක් සේ පෙන්වා දිය හැකිය.
එම සූත්රයට අනුව අංග එකොළහනික් යුක්ත නොවන ගොපල්ලා ගවයන් පරිහරණයට, පාලනයට නුසුදුසු බව පෙන්වා දෙයි.
ඒකාදසහි භික්ඛවේ අංගෙහි සමන්නාගතෝ ගොපාලකේ අභබ්බො ගොණං පරිහරිතුං, ඵාතිකත්තුං කතමෙහි ඒකාදසහි. (බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 526 පිට*
මහනෙනි, අංග එකොළහකින් යුතු නොවන ගොපල්ලා විසින් ගවයන් පරිහරණය කරන්නට, පාලනය කරන්නට, එම ගවයන්ගේ ගහනය වැඩි දියුණු කරන්නට සුදුසු නොවන්නේය. කවර අංග එකොළහකින්ද යත්.
1. න රූපඤ්ඤු හොති.
ගවයන් පාලනය කරන්නා, එනම් ගෝපාලකයා ගවයන්ගේ රූප ස්වභාවය පිළිබඳව මැනවින් අවබෝධ කර ගත්තෙකු විය යුතුය. එසේ විය යුත්තේ තම ගවයන් දුටු පමණින් හඳුනා ගැනීමටත් ඔවුන් සලකුණු කර ගැනීමටත් ඔවුන්ගේ ස්වභාවය උපකාර වන බැවිනි. රූප ස්වභාවය නොදන්නේ නම් ඔහු අදක්ෂයෙකි මන්ද, වෙනත් ගව රැුළක් හා එක් වුණු ගවයෙක් වේ නම් එම ගවයා තමන්ගේ එකෙකැයි දැන හඳනා ගැනීමේ හැකියාව ඔහු සතු විය යුතුය. එමෙන්ම එම ගවයන්ගේ සවභාවයද මැනවින් වටහා ගත යුතුය. ප්රචණ්ඩ වූ ගවයන් වගේම එළදෙනුන්, වසු පැටියන්, ගැබ්බරවූ එළ දෙනුන් පිළිබඳව මතකයේ තබා ගැනීම වැදගත්. උදෑසන ගාලින් පිට කරන ගව රැුළ සවස නැවත ගාල් කරන විට යම් වටෙක ගවයෙකුගේ ඌණතාවයක් පෙන්නුම් කෙරේනම් ඒ කුමන ගවයාද යන්න වටහා ගැනීමේ හැකියාව ඇත්තේ ගවයන් පිළිබඳව රූප ස්වභාවය දන්නේ නම් පමණි. එසේ හෙයින් යම් ගොපල්ලෙක් න රූපඤ්ඤූගොති - රූප ස්වභායව නොදන්නේ - නම් ඔහු ගව පාලනයට කිසි සේත් සුදුසු වන්නෙක් නොවේ. ඔහුගේ ගව රැුළෙහි පිරිහීමක් මිස වර්ධනයක් නොපෙනේ.
2. න ලක්ඛණ කුසලො හොති.
ඒ ඒ ගවයන්ගේ විශේෂ ලක්ෂණ දැකිය නොහැකි ගවපාලකයා ද අදක්ෂයෙකි. විශේෂ ලක්ෂණනම්. ගවපාලකයා ගවයන් ගේ චර්යාවන් පිරික්ෂා බැලිය යතුය. චණ්ඩ බව සැර පරුෂ බව, රෝගීබව, දැන හඳුනා ගැනීම හා එහි යම් වෙනසක් පෙනේ නම් ඒ කෙරෙහි තම අවධානය යොමු කිරීම ගව සම්පත රැුක ගැන්මට හේ සමත් වෙයි. එසේ නොවන්නේ නම් ඔහු ලක්ෂණ කෞෂල්යය හෙවත් ලකුණු දැන හඳුනා ගැනීමෙහි අසමර්ථයෙකි. නිපුණ නොවූවෙකි.
න අසාටිකං සාටෙතා හොති.
බොහො විට ගවයන්ගේ සිරුරු තුළ හට ගන්නා තුවාල නිසා ඒවයෙහි පණුවන් බිජු දැමීමත් ඒවා මේරීමෙන් පසු පණුවන් හටගැන්මත් සිදුවන බව ගවයන් පිළිබඳ තතු දන්නන් හට පැහැදිලි කළ යුතු නොවේ. එසේ වෙතත් යම් ගෝ පාලකයෙක් මෙම ඉහඳ පණුවන් පිළිබඳව මනා සෙවීමෙන් තොර වූ විට නිරෝගී ගවයෙකු ඇති කර ගත හැකි නොවේ. එය ක්රමයෙන් තම ගව සම්පතෙහි විනාශය සඳහා හේතු වන්නකි.
න වණං පටිච්ඡුාදෙතා හොති.
ගවයන්ගේ ශරීර වල ඇති වන තුවාල වලට නිසි ලෙස බෙහෙත් ගල්වා සුව කිරීම දක්ෂ ගව පාලකයෙකුගේ ලක්ෂණයකි. එසේ නොවන අදක්ෂ ගව පාලකයා තම ගව සම්පත රෝගී වන්නට ඉඩ හැරීමෙන් දිනෙන් දින තම ගව සම්පත අවම කර ගනී.
න ධූමං කත්තා හොතී
විශේෂයෙන් ගවයන් ගැවසෙන ස්ථානයන්හි මදුරු කැළ බොහෝ වන නිසා රාත්රියේ දී- ගොම්මනේදී- නිසි ලෙස දුම් දෙන්නට කටයුතු කළ යුතුය එවිට ගව ගහණය අසළින් ඈතට මදුරුවන් පලවා හැරිය හැක. මදුරු උවදුර නිසා පීඩා විදින ගවයන් හට අදක්ෂ ගව පාලකයා නිසි ලෙද දුම් දෙන්නට අසමත් නම් ඔහු ( න ධුමං කත්ථාහොති * ගවයන්ගේ නිරෝගි බව හා පිරිපුන් බව අහිමි කරගනී.
න තිත්ථං ජානාති
ගවයන් රැුකීමෙදී නිසි කලට ගවයන් හට ජලය ලබා දීමත් ඔවුන් පිරිසිදු කිරීමත් කළ යුතු වේ. ඒ සඳහා බොහෝ විට ගලන ජලයකට ගවයන් බැස්සවීමේදී තොටුපළ දැන සිටීම වැදගත් වේ. නිවැරදි තොටකින් දියට යොමු නො කළහොත් ජලයෙන් උවදුරු වීමට එයම හේතුවක් වෙයි. මෙහිම (මජ්ක්ධිම නිකායේ මූලපණ්ණාසකයේ* චූල ගෝපාලක සූත්රය තොටුපල නිසි ලෙස නොදැන ගවයන් එතෙර කළ ගවපාකයකු තම ගවයන් විනාශ කර ගත් අයුරු පෙන්වා දී තිබේ. එසේ හෙයින් තොට නොදන්නා ගව පාලකයා තම ගවයන් අනතුරට හෙලයි.
න පීතං ජානාති.
ගවයන් දිය බිව් නොබිව් බව නොදැනීම ද අදක්ෂ ගව පාලකයෙකුගේ ලක්ෂණයක් වෙයි. ප්රමාණවත් පරිදි ජලය ලබා දී ගවයන් සුවපත් කළ යුතුය. ශක්ති සම්පන්න ගවයන් මෙන්ම දුර්වල වූවන් හටද ප්රමාණවත් පරිදි ජලය ලැබීමෙන් ශරීර ශක්තිය හා පෝෂණය ඉහල නංවා ගත හැකි අදක්ෂ ගව පාලකයා ඒ බැවි නොසලකා කටයුතු කරයි නම් ඔහුගේ ගව සම්පත නීරෝගී නොවේ.
න වීථිං ජානාති
ගවයන් දක්කාගෙන යාමේදී යායුතු හා නොයා යුතු මග නිසි ලෙස දැන සිටිය යුතුය. නිසි පරිදි තෘණ ආදී දේ ඇති තැන් පිළිබඳ අවබෝධය තිබිය යුතුය. එසේ නොමැති අදක්ෂ ගව පාලකයා තමාත් ගවයනුත් වෙහෙසට පත්කරයි.
න ගෝචර කුසලෝ හෝති
ගොදුරු බිම් පිළිබඳ මනා අවබෝධයක් ඇති ගව පාලකයා තම ගවයන්ට පිරිසිදු හා පෝෂණීය තණ කෑමට දෙයි. එමෙන්ම උවදුරු රහිත ගොදුරු බිම් හඳුනා ගනී. එය දක්ෂ පොල්ලකුගේ ලක්ෂණයයි.
අනවසේස දෝහීච හොති.
ඉතිරි නොකොට සියළු කිරි දෙවීම අදක්ෂ ගවපාලකයකුගේ ලක්ෂණයයි. ඔහු පැටවුන් හට ඉතිරි නොකොට සියළු කිරි දොවන්නනේ නම්, ගව රැුළෙහි වර්ධනයට අවශ්ය පැටවුන් නීරෝගිවත් පෝෂනීයවත් නොවැඬේ.
යෙ තෙ උසභා ගො පිතරො ගොපරිනායකා තෙ න අතිරෙක පූජාය පූජෙතා හොති.
ගව පීතෘන් එසේත් නැතිනම් ගව සම්පත වැඩි කරන්නට සමත් දෙනුන් ගැබ් ගන්වන්න සමත්, ශක්තියෙන් යුක්ත, නිරෝගී ගවයන් හඳුනා ඔවුන්ට අමතර වශයෙන් පෝෂනය අදෙසා දෙන ආහාර ලබා දෙමින් කටයුතු නොකරන ගව පාලකයා තම ගව සම්පත සඳහා නිරෝගි පැටවුන් නොලබයි.
තථාගතයන් වහන්සේ මෙම අදක්ෂ ගොපල්ලාගේ ලක්ෂණ ඇසුරින් ගැඹුරු හා විස්තරාත්මක ධර්මයක් භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙත දේශනා කරන සේක. අදක්ෂ ගොපල්ලා මෙන්ම අදක්ෂ වූ ශ්රාවකයාද ලක්ෂණ එකොළහකින් යුක්ත වන්නේ නම් ඔහු තුළ අධ්යාත්මික පරිහානියක් මිස දියුණුවක් නොපෙනේ. එම ලක්ෂණ එකොළහම මේ නමින් ම හඳුන්වා ඇතත් තථාගතයන් වහන්සේ ඒ එකිනෙකක් ධර්ම න්යායයෙන් විස්තර කරන්නේ අවබෝධයේ පහසුව ඇති වන අයුරිනි.
මහණෙනිඕ එපරිද්දෙන්ම ධමෟ එකොළොසකින් යුක්තවූ මහණ තෙම මෙ‘ ශාසනයෙහි වැඩීමටදඕ දියුණුවටදඕ විපුල බවටද පැමිණෙන්ට සුදුසු නොවෙයි. කවර එකොළොසකින්ද යත්_ූ මහණෙනිඕ මෙ‘ සස්නෙහි මහණතෙම රූප නොදන්නේවෙ‘දඕ ලක්ෂණ නොදන්නේවෙ‘දඕ පණුබිජු ඉවත්නොකරන්නේ වෙ‘දඕ ත2වාල නොවසන්නේ වෙ‘දඕ දුම‘ නොඅල්ලන්නේ වෙ‘දඕ තොටුපල නොදනීදඕ බොන ලද්ද නොදනීදඕ වීථිය නොදනීදඕ ගොචරයෙහි අදක්ෂ වෙ‘දඕ ඉතිරි නොකර දොවන්නේ වෙ‘දඕ බොහෝ රාති1 දන්නාවූඕ පැවිදිවී බොහෝ කල් ගිය යම‘ ඒ ස්ථවිර භික්ෂූහු වෙත්දඕ ඔවුන්ට අන්යයන්ට වැඩිවූ පූජාවෙන් නොපුදන්නේ වෙ‘ද.(බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 527 පිට*
එයද මේ කරුණු එකොළහ ම ගෙන විස්තර කරන්නේ ආර්යය ශ්රාවකයා තුළ නිවන් අවබෝධ කර ගැනීමට ඇතිකර ගත යුතු සැබෑ මග දැන ගත යුත්තේ කෙසේදැයි දක්වමිනි.
එම කරුණු එකිනෙකක් වශයෙන්
න රූපඤ්ඤු හොති.
න ලක්ඛණ කුසලො හොති.
න අසාටිකං සාටෙතා හොති.
න වණං පටිච්ඡුාදෙතා හොති.
න ධූමං කත්තා හොතී
න තිත්ථං ජානාති
න පීතං ජානාති.
න වීථිං ජානාති
න ගෝචර කුසලෝ හෝති
අනවසේස දෝහීච හොති.
යෙ තෙ භික්ඛු ථෙරා රත්තඤ්ඤු චිරපබ්බජිතා, සංඝපීථරො, සංඝපරිනායකා, තෙ න අතිරෙක පූජාය පූජෙතා හොති.
මහණෙනිඕ මහණතෙම කෙසේ නම‘ රූප නොදන්නේ වෙ‘ද/ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයේ මහණ තෙම යම‘ කිසි රූපයක්වෙයි නම‘ ඒ සියලු රූපය සතර මහාභ?ත රූපයන් හා සතර මහා භ?තයන් නිසා පවත්නා රූපයයි ඇති සැටියෙන් නොදනීදඕ මහණෙනිඕ මෙසේ වනාහි මහණ තෙම රූප නොදන්නේ වෙයි. (බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 529 පිට*
මෙම කරුණ විස්තර වශයෙන් සලකතොත් පැහැදි කරන්නේ. යම් ශ්රාවකයෙක් මේ රූපයන් නිසා මුලා වූවේ රූපයෙහි යථා ස්වභාවය නොදකී පෙණ පිංඩූපමං රූපං යනුවෙන් දක්වන්නේ රූපය පෙණ පිඩක් සේය. විසිතුරු ලෙස නෙත රවටන ලෙස දකින්නා වූ රූපය හට ගන්නේ පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ යන සතර මහා භූතයන්ගෙනි. එයම උපාදාය රූප ලෙසත් අභිධර්මයේ උගන්වා ඇත්තේ සියළු රූප දැරීමේ හැකියාව මෙම භූත රූපයන් විසින් උරුම කර ගන්නා බැවිනි. එසේනම් යමෙක් යම් රූපයක් දැක එය, මලක්, ගසක්, මිනිසෙක් ගැහැණියක්, ගවයෙක්, සුණඛයෙක් ලෙස දකීනම් එහි සිදුවන්නේ සම්මුතිය දැකීම මිස. යථාස්වභාවය දැකීම නොවේ. මේනිසාම න රූපඤ්ඤූ හොති යනුවෙන් දක්වන්නේ එයයි. සම්මුතිය පමණක් දැකීමෙන් රූපය ඇති සැටියෙන් නොදැකීමයි. එසේ හැකියාව නොලබන්නා මේ ශාසනයෙහි අභිවෘද්ධියක්, දියුණුවක්, වැඞීමක් ලබන්නට නොහැකි අදක්ෂයෙක් වන බව මින් පැහැදිලි වෙයි.
න ලක්ඛණ කුසලො හොති.
යමෙක් කුසල් හා අකුසල් ලක්ෂණ මැනවින් හඳුනා ගන්නට අසමත් වේනම් ඒ ලක්ෂණ කුසලතාවය නොමැති කමිනි. මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ විසින් ලංකාගමනයෙන් පසු දෙවන දිනයේ දී රජතුමා ඇතුළු පිරිසට දේශනා කළ බාල පණ්ඩිත සූත්රයද කුසල් හා අකුසල් හඳුනා ගැනීම සඳහා රජතුමන් හට මග පෙන්වීමක් ලබා දීමට කළ දේශනාවකි. මෙහි ලක්ෂණ නොදන්නා බව යනුවෙන් දක්වා ඇත්තේ ද බාලයකු ලෙසින් කරනු ලබන පවිටු චේතනා මුල් වු ක්රායවන් හි අයහපත් විපාකයත්, කුසල චේතනාවන්හි යහපත් විපාකයත් නොදැකීමේ හැකියාවයි. එයද ආර්යය ශාසනයෙහි දියුණු පිණිස හෙතු නෙවන්නකි. මෙයම මිච්චා දිටඨියයි.
න අසාටිකං සාටෙතා හොති.
අදක්ෂ ගවපාලකයා මැස්සන් විසින් දමන ලද බිජු ඉවත් නොකිරීම නිසා ඉහඳ පණුවන් ගැවසෙන්නට ඉඩ හරින්නාක් මෙන් ශ්රාවකයාද තමන්ගේ සිත තුළට පැමිණි, කාම සංකල්පනා, ව්යාපාද සංකල්පනා, විහිංසා සංකල්පනා ඉවසන්නේ නම් එම කල්පනාවන් ඔස්සේ දියුණු වන සිත විසින් කාමයෙන් ව්යාපාදයෙන් හිංසාවෙන් යුතු මිත්යා සංකල්පනා සිත තුළ ඉහඳ පණුවන් සේ ඔඩු දුවනට ඉට හැරීමක් වන්නේය. තම සිත තුළ නැගෙන කාම කල්පනාවන් - වස්තුකාම, ක්ලේෂ කාම- දුරු කිරීමට වැයම් නොකරන තුරාවට දියුණුවක් නොපෙනේ. එමෙන්ම ව්යපාදය සේම හිංසන කාමයත් සිත සකස් කරන්නට ඉඩ නොදෙන ලාමක කල්පනාවන් වේ. එම කල්පනාවන්ගෙන් යුක්ත වන්නේනම් එම ශ්රාවකයා තුළ දියුණුවක් වර්ධනයක් දැකිය නොහැක.
න වණං පටිච්ඡුාදෙතා හොති.
නිසි පරිදි තුවාල දැක නිසි ප්රතිකාර කිරීමෙන් ගවයාගේ සුව සම්පත රැුක ගත හැක්කා සේම, ඇස, කන, නාසය, දිව ශරීරය කියන්නා වූ පංචද්වාරයන්ගෙන් ගන්නා වූ අරමුණු හේතුවෙන් හා ඒවා ආතම දෘෂ්ඨියෙන් දැකීමෙන්. ක්ලේස උපදවා ගැනීම වණ -තුවාල- වසා ගැන්මට තැත් නොකිරීම හා සමානය. රූපය, වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාන යන පංච උපාදානාස්ඛන්දයන් හේතුවෙන් උපදින ක්ලේෂ ධර්මයන් හේතුවෙන් එයම සුභ ලෙස දකිමින් කටයුතු කරයි.
ඕමහණෙනිඕ කෙසේ නම‘ මහණතෙම ත2වාල නොවසන්නේවෙ‘ද/ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයෙහි මහණ තෙම ඇසින් රූප දැක ශ2භ වශයෙන් ගන්නේ වෙයිදඕ ඉතාහොක්ෂ යයි ගන්නේ වෙයිදඕ යමක් හෙත2කොටගෙණ ඇසින් අසංවරව වසන්නහුට දැඩි ලොභය හා දොම‘නස යන ලාමක වූ අක2සල ධමෟයෝ රැුස්වන්නාහුදඕ ඒ ඇස සංවර කරගැනීමට නොපිළිපදියිදඕ ඇස නොරකියිදඕ ඇස සම‘බන්ධයෙන් සංවරයට නොපැමිණෙයිදඕ (බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 529 පිට*
ඇස සේම සියළු ඉන්ද්රියන් නොරැුකීම, සංවරභාවයට පමුණුවා නොගැනීම ශරීරයේ ඇති වූ තුවාල නොවැසීම හා සම වන්නේය. ඒ තුවාල නිසි කලට ප්රතිකාර නොකිරීම නිසා ඔඩු දිවීම නිසා සියළු කාමාසවයන් ගේ වඞීමට හේතුවේ. එය අදක්ෂ ගවපාලකයා නිසි කල වණ නොවසා කටයුතු කළා සේම යම් ශ්රාවකයෙක් විසින් තම ඇස කණ නාසය දිව ශරීරය ආදී ඉන්ද්රියන් නිසි ලෙස නොරකින්නේ ඉන් ඔහු තුළ අභි වෘද්ධියක් දක්නට නොහැකි වන්නේය.
න ධූමං කත්තා හොතී
යම් ශ්රාවකයෙක් විසින් තමා උගත් පරිදි, තමන් ඇසු පමණින්, තමන් වැඩූ පමණින් යම් ධර්මයක් අණුන් උදෙසා විස්තර වශයෙන් පැහැදිලි කර නොදෙන්නනේ නම් ඔහු දුම් නෙදන ගව පාලකයා තම ගවරැුළේ අභිවෘද්ධිය නොදකිනා සේ අභිවෘද්ධියකට නොපැමිණේ.
න තිත්ථං ජානාති
යමෙක් තීර්ථය (තොටුපළ* නෙදන්නේ කෙසේද
මහණෙනිඕ මහණතෙම කෙසේනම‘ තොටවල් නොදන්නේදඕ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයෙහි මහණතෙම බොහෝ ඇසූ පිරූ තැන් ඇතිඕ උගත් ආගම ඇතිඕ දහම‘ දරන්නාවූඕ විනය දරන්නාවූ මාතෘකා පාලි දරන්නාවූ යම‘ ඒ භික්ෂුූහු වෙත්දඕ ඔවුන් වෙත කලින්කල පැමිණඕ *ස්වාමීනිඕ මෙය කෙසේදඕ මෙ‘ පදයාගේ අථෟය කවරේදැ*යි නොවිචාරයිදඕ නැවත නැවත නොවිචාරයිදඕ ඒ ආයුෂ්මත්හු ඔහුට අප1කට කාරණය ප1කට කර නොදෙත්දඕ නොයෙක් සැක කටයුත්තන්හි සැක දුරු නොකරත්දඕ මහණෙනිඕ මෙසේ වනාහි මහණතෙම තොටවල් නොදන්නේ වෙයි.(බු.ජ. ති්රපිටක ම.නි. 529 පිට*
යම් ශ්රාවකයෙක් තමන්ට වඩා ශීල වෘද්ධ, තපෝ වෘද්ධ, ගුණ වෘද්ධ වු බහුශෘතයන් වෙත එළඹ ධර්මය පිළිබඳව මෙසේ නොවිමසන්නේ ද? ඉද භන්තෙ කථං? ස්වාමීනි මේ කුමක් ද? ඉමස්ස කො අත්ථො ති? මෙහි අර්ථය කුමක්ද යනුවෙන් නපරිපුච්චති, න පරිපඤ්ඤහති ප්රශ්න කරන්නේ නැත්නම් නැවත නැවතත් වමසන්නේ නැත්නම් ඔහු තුළ අභිවෘද්ධියක් දියුණු නොවේ. වැඞීමක් ඇති නොවේ. ශෘසනයේ බහුශෘත භාවය යනු වැසණු තැන් විවර කොට බැලීමටත්, නොදත් දේ මැනවින් උගෙනීමටත්, උගත් දේ වඩ වඩාත් තහවුර කර ගැනීමටත් ඉවහල් වන්නකි එසේ හෙයින් නිරන්තරයෙන් බහුශෘතයන් ඇසුරු කිරීම අභිවෘද්ධිය පිණිස හේතු වන්නකි.
න පීතං ජානාති.
දිය පිපාසයක් ඇත්තකු දිය සොයා යන්නා සේ තථාගත ධර්මය පිළිබඳ පිපාසයෙන් යුත්ත වූවෙකු තථාගත ධර්මය දේශනා කරන විට අසන විට ඒතුළින් ප්රිතියක් සතුටක් ලබන්නේ නම් ඔහු, ගවයන් දිය බිව් බව දන්නා ගව පාලකයෙක් සේ වෙයි. යමෙක් තුළ ධර්මය ඇසිමෙක් කිසිදු සතුටක් පරිපූර්ණබවක්, පිනායාමක් ඇති නොවන්නේ නම් අසම්පූර්ණ ලෙස ගවයන් ට දියදුන් අදක්ෂ ගව පාලකයෙක් සේ ඔහු තුළ දියුණුවක් දැකිය හැකි නොවේ. ධර්මය ඇසීම කෙරෙහි ආසක්ත වීම, එම ධර්මය මාගේ ජීවන පැවැත්ම යහපත් කර ගැනිම සඳහා හේතු වේවා යන පැතුම යමෙකුට වෙනම් ඔහු ධර්ම පිපාසයෙන් පෙලෙන්නෙකි. ඔහු දහම් තොටට බැස සිත් සේ දහම් රසයෙන් පිපාසය සිඳුවන්නා සේ ධර්මයෙන් සැනසුම ලබයි.
න වීථිං ජානාති
සම්බුද්ධ ශාසනය තුළ නිවන පෙන්වන්නේ ආර්යය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයෙනි. යමෙක් මෙකී ආර්යය අෂ්ඨාංගික මාර්ය, චතුරාර්යය සත්ය නොදකීනම් ඔහු නිවැරදි මග දන්නෙක් නොවේ. ආර්යය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය සීල,සමාධි, පඥා යන ත්රි ශික්ෂාවෙන් යුතු වූ මගයි. විමුක්තිය අපේක්ෂා කරන විමුක්ති කාමී ආර්යය ශ්රාවකයා විසින් මෙම ආර්යය මාර්ගය නිවැරදි ලෙස දැකිය යුතුය.
සම්මා දිටඨි - චතු සච්ච සම්මා දිට්ඨි හා කම්මස්ස්කථා සම්මා දිටඨි
සම්මා සංකප්ප - නෙක්කම්ම සංකප්ප, අව්යාපාද සංකප්ප, අවිහිංසා සංකප්ප.
සම්මා වාචා - මුසාවාදා වේරමණි, පරුසාවාචා වේරමණී, පිසුණා වාචා වේරමණී,
සම්පප්පලාපා වේරමණි
සම්මා කම්මන්ත - පාණාතිපාතා වේරමණී, අදින්නාදානා වේරමණි, කාමේසු මිච්චාචාරා වේරමණි,
සම්මා ආජීව - වැරදි ජීවන වෘත්තියෙන් වෙන්ව යහපත් ජීවන ක්රමයක් ගොඩ නගා ගැනීම.
සම්මාවායාම - උපන් අකුසල් ප්රහාණයට, නූපන් අකුසල් නො ඉපදවීමට, නූපන් කුසල් උපදවා ගැනීමට, උපන් කුසල් වැඩි දියුණු කිරීමට වෑයම් කිරීම.
සම්මා සති. කායානු පස්සනා, වේදනානු පස්සනා, ධම්මානුපස්සනා, චිත්තානුපස්සනා යන සතර සති පට්ඨානයෙන් යුතු වීම.
සම්මා සමාධි ප්රථමධ්යාන ආදී ධ්යාන අංගයන් වැඩි දියුණු කිරීමට උත්සාහ කිරීම හා උපදවා ගැනීම යන මෙම ආර්යය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ලෞකිකව හා ලෝකෝතරව දියුණු කර ගැනීමට යමෙක් නොදන්නේ නම් හේ වීථිය නොදන්නා නොදක්නා ශ්රාවකයෙකි.
න ගොචර කුසලො හොති
ශාසනයෙහි ගොදුරු බිම නිසි ලෙස හඳුනා ගත යුතු වන්නේ ඉන් ලබා ගන්නා ධ්යානාංගයන් විමුක්තිය පිණිස හේතු වන බැවින. ඒ ගොදුරු බිමනම්. සතර සතිපට්ඨානයයි. ධ්යානාධිගමය පිණිස හේතුවන කමටහනක් සේ වැඩිය යුතු වූ මෙම සතර සිතපට්ඨානය නොදන් ශ්රාවකයා ගොදරු බිම නොදන්නෙකි ඔහු වෙත අභිවෘද්ධියක් නොපෙනේ.
අනවසේස දොහි හොති
ඉතිරි නොකොට දොවන ගව පාලකයා ගවයන් රැුක්මෙහි අදක්ෂ වන්නා සේම ඉතිරි නොකොට දොවන ශ්රාවකයා ද ශාසන බ්රහ්ම චරියාවෙහි අදක්ෂ වෙයි. ඉතිරි නොකොට දොවන ශ්රාවකයාගේ ලක්ෂණයනම් ප්රත්යයහෙි පමණ නොදන්නා බවයි. තම යැපීමේ පමණ කුමක් දැයි නොදන්නේ නම් ඔහුගේ ආශ්රවයන් හි වැඞීමක් විනා ධ්යානාංගයන් හි වැඞීමක් නොපෙනේ. සිව්පසය පමණ දැන පිළිගැනීම, සරළ බව සැහැල්ලූ දිවි පැවැත්ම, භෝජනයෙහි පමණ දන්නා බව ආර්යය ශ්රාවකයකු තුළ තිබිය යුතු අනිවාර්යය අංගයක් වන්නේය. යමෙක් වෙත මේ හුරුව පළ පුරුද්ද නොමැත්තේ නම් ඔහු ඉතිරි නොකොට දොවන්නනෙකි.
න අතිරෙක පූජාය පූජෙතා හොති.
මහණෙනි මහණතෙම බොහෝ රාත්රි දන්නාවූඕ පැවදිව බොහෝ කල් ගියාවූ සංඝපීතෘවූ සංඝනායකවූ යම ඒ ස්ථවිර භික්ෂුහු වෙත්දඕ ඔවුන් විශෙෂ පූජාවෙන් කෙසේ නොපුදන්නේවෙ‘ද/ මහණෙනිඕ මෙ‘ ශාසනයෙහි මහණතෙම බොහෝ රාත1ි දන්නාවූඕ පැවිදිව බොහොකල් ගියාවූඕ සංඝපීතෘවූඕ සංඝනායකවූ යම‘ ඒ ස්ථවිර භික්ෂූහු වෙද්දඕ ඔවුන් කෙරෙහි ඇති තැනද නැති තැනද මෛත1ී සහගත කායකමෟ නොපවත්වයිදඕ ඇතිතැනද නැතිතැනද මෛත1ී සහගත වාක් කමෟ නොපවත්වයිදඕ ඇතිතැනද නැතිතැනද මෛත1ී සහගත මනොකමෟ නොපවත්වයිදඕ මහණෙනිඕ මෙසේ වනාහි මහණ තෙම බොහෝ දේ දන්නාවූඕ පැවිදිවී බොහෝ කල් ගියාවූඕ සංඝපීතෘවූ සංඝනායකවූ යම‘ ඒ ස්ථවිර භික්ෂුහු වෙත්දඕ ඔවුන් විශේෂ පූජාවෙන් නොපුදන්නේ වෙයි.
චිර රාත්රඥවූ බහුශෘත වූ සංඝ පීතෲන් වහන්සේලා කෙරෙහි ගෞරව සම්පයුක්තව කෙරෙන විශේෂ පූජාවන් ශාසන චිරස්තිතිය පිණිස ඉවහල් වේ. මෙසේ යම් ශ්රාවකයෙක් වෙතින් නිසි පරිද එම පූජාවන් නොවන්නේ නම් ඔහු තුළ අභිවෘද්ධියක් නොපෙනේ.
තථාගතයන් වහන්සේ එකොළොස් ආකාර වූ මෙම කරුණු දක්වා අදක්ෂ ගවපාලකයා මෙන්ම අදක්ෂ ආර්යය ශ්රාවකයාද තම දියුණුව නොදක්නා බවත් අභිවෘද්ධියක් නොදක්නා බවත් පෙන්වා දෙමින් යහපත් වූ අභිවෘද්ධි දායක ශාසනික බ්රහ්ම චර්යාවක ස්වභාවය මහා ගෝපාගක සූත්රයෙන් පෙන් දී වදාල සේක. එමෙන්ම මෙම සූත්රයේම ඉදිරිය තුළ දක්ෂ ගෝපාලකයා ලක්ෂණ එකොළසෙහි දක්ෂ වෙමින් තම ගවයන්ගේ දියුණු, වර්ධනය දක්නා පරිද්දෙන්ම දක්ෂ වූ ආර්ය ශ්රාවකයා තම අධිගමය ආකාර එකොළසකින් යුතු වූ ලක්ෂණ දියුණු කිරීම තුලින් සාධනය කර ගන්නා බව පේනාවා වදාළහ.
No comments:
Post a Comment